Ses Olayları Konu Anlatımı
Ünsüz Değişimi (Yumuşama)
k = g |
||
ahenk-i |
→ |
ahengi |
renk-i |
→ |
rengi |
cenk-e |
→ |
cenge |
denk-i |
→ |
dengi |
çelenk- i |
→ |
çelengi |
k = ğ |
||
çok-u |
→ |
çoğu |
birçok-u |
→ |
birçoğu |
bıçak-a |
→ |
bıçağa |
çocuk-a |
→ |
çocuğa |
ak-ar |
→ |
ağar |
p = b |
||
dip-i |
→ |
dibi |
kap-ı |
→ |
kabı |
kalp-i |
→ |
kalbi |
hesap-ı |
→ |
hesabı |
sahip-i |
→ |
sahibi |
ç = c |
||
güç-ü |
→ |
gücü |
amaç-ı |
→ |
amacı |
sayaç-ı |
→ |
sayacı |
sonuç-u |
→ |
sonucu |
kazanç-ı |
→ |
kazancı |
t=d |
||
geçit-i |
→ |
geçidi |
yurt-u |
→ |
yurdu |
at-ım |
→ |
adım |
yut-um |
→ |
yudum |
git-en |
→ |
giden |
Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme)
Sert sessizlerden biriyle (f, h, s, ş, p, ç, t, k) biten bir sözcüğe yumuşak süreksiz sessizlerden biriyle (c, d, g) başlayan bir ek gelirse bu yumuşak ünsüzler sertleşir, seslerde c>ç, d>t, g>k değişimleri görülür.
ç = c |
||
sınıf-ca |
→ |
sınıfça |
dost-ca |
→ |
dostça |
hoş-ca |
→ |
hoşça |
yavaş-ca |
→ |
yavaşça |
hafif-ce |
→ |
hafifçe |
g = k |
||
at-gı |
→ |
atkı |
iliş-gi |
→ |
ilişki |
et-gin |
→ |
etkin |
tep-gi |
→ |
tepki |
bas-gın |
→ |
baskın |
d = t |
||
yap-dır |
→ |
yaptır |
kes-di |
→ |
kesti |
kayık-dan |
→ |
kayıktan |
sınıf-da |
→ |
sınıfta |
gelmiş-di |
→ |
gelmişti |
Ses Düşmesi
Kimi sözcükler çekimlenirken veya türerken bir sesin düştüğü görülür. Ünlü düşmesi ve ünsüz düşmesi olmak üzere iki çeşittir.
Dar Ünlü Düşmesi
İkini hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan sözcükler ünlüyle başlayan bir ek ya da yardımcı eylemler getirildiğinde bu ünlüler düşebilir.
sıyır - ıl |
→ |
sıyrıl |
seyir - et |
→ |
seyret |
savur - ul |
→ |
savrul |
ayır - ıntı |
→ |
ayrıntı |
omuz - um |
→ |
omzum |
sıyır - ık |
→ |
sıyrık |
oğul - u |
→ |
oğlu |
yalın - ız |
→ |
yalnız |
kahır - ol |
→ |
kahrol |
yanıl - ış |
→ |
yanlış |
Hece Düşmesi
İlk ünlü ile biten, ikincisi ünlü ile başlayan bileşik sözcüklerde yan yana gelen ünlülerden biri düşebilir.
cuma ertesi |
→ |
cumartesi |
kahve altı |
→ |
kahvaltı |
güllü aş |
→ |
güllaç |
sütlü aş |
→ |
sütlaç |
ne için |
→ |
niçin |
ne asıl |
→ |
nasıl |
pek iyi |
→ |
peki |
Ünsüz Düşmesi
Bazı sözcükler, çeşitli eklerle birleşirken sözcüğün sonundaki ümsüz düşebilir.
yumuşak - cık |
→ |
yumuşacık |
yüksek - l |
→ |
yüksel |
sıcak - cık |
→ |
sıcacık |
ast - teğmen |
→ |
asteğmen |
ad - daş |
→ |
adaş |
Ses Türemesi
Sözcükler kimi eklerle birleşirken zaman zaman araya başka yeni sesler girer.Çeşitli şekillerde görülebilir.
Ünsüz Türemesi
his etmek |
→ |
hissetmek |
zan etmek |
→ |
zannetmek |
ret etmek |
→ |
reddetmek |
af etmek |
→ |
affetmek |
af - ı |
→ |
affı |
şer - i |
→ |
şerri |
had - i |
→ |
haddi |
zan - ımca |
→ |
zannımca |
Ünlü Türemesi
gündüz |
→ |
güp-e-gündüz |
dar |
→ |
dar-a-cık |
sağlam |
→ |
sap-a-sağlam |
bir |
→ |
bir-i-cik |
Ulama
Ünsüzle biten bir sözcüğün son sesinin. ardından gelen ünlüyle başlayan sözcüğün ilk sesine bağlanarak okunması olayıdır.
Senden ayrı parlayan ışıklar asker ocağı
Dönülmez akşamın ufkundayız.
Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi
Dudak ünsüzü olan "b" sesinin "n" sesini yine kendisi gibi ünsüz olan "m" ye dönüştürmesidir.
Bu ses olayına "gerileyici ses benzeşmesi", "n>m değişimi" veya "n-b çatışması"denir.
penbe |
→ |
pembe |
anber |
→ |
amber |
menba |
→ |
memba |
canbaz |
→ |
cambaz |
anbar |
→ |
ambar |
tanbur |
→ |
tambur |
Ünlü daralması
bekle - yor |
→ |
bekliyor |
izle - yor |
→ |
izliyor |
oyna - yor |
→ |
oynuyor |
yaşa - yor |
→ |
yaşıyor |
gelm e - yor |
→ |
gelmiyor |
çalm a - yor |
→ |
çalmıyor |
bakm a - yor |
→ |
bakmıyor |
yapm a - yor |
→ |
yapmıyor |
Kökte Ünlü Değişimi
ben - e |
→ |
bana |
sen - e |
→ |
sana |
de - yor |
→ |
diyor |
ye - yor |
→ |
yiyor |
de - y - en |
→ |
diyen |
ye - y - en |
→ |
yiyen |
Yardımcı Sesler
Yardımcı Ünsüz (Bağlama Ünsüzü)
yardımcı ünsüzler "y" ve "n" dir.
kapı - y - a |
gide - y - im |
düşünce - y - e |
başla - y - ıp |
el - i - n - den |
kendi - si - n - e |
lekeli idi |
→ |
lekeliydi |
yeni ise |
→ |
yeniyse |
evli imiş |
→ |
evliymiş |
okuması ile |
→ |
okumasıyla |