Ses Olayları Konu Anlatımı

Ünsüz Değişimi (Yumuşama)

Bir sözcüğüm sonunda bulunan sert süreksiz sessizler (p, ç, t, k) sözcüğe sesliyle başlayan bir ek geldiği zaman sertliklerini kaybederek yumuşar. Sert süreksiz olan seslerde p>b, ç>c, t>d, k>g,ğ değişimi görülür.

k = g
ahenk-i	→	ahengi
renk-i	→	rengi
cenk-e	→	cenge
denk-i	→	dengi
çelenk- i	→	çelengi

k = ğ
çok-u	→	çoğu
birçok-u	→	birçoğu
bıçak-a	→	bıçağa
çocuk-a	→	çocuğa
ak-ar	→	ağar

p = b
dip-i	→	dibi
kap-ı	→	kabı
kalp-i	→	kalbi
hesap-ı	→	hesabı
sahip-i	→	sahibi

ç = c
güç-ü	→	gücü
amaç-ı	→	amacı
sayaç-ı	→	sayacı
sonuç-u	→	sonucu
kazanç-ı	→	kazancı

t=d
geçit-i	→	geçidi
yurt-u	→	yurdu
at-ım	→	adım
yut-um	→	yudum
git-en	→	giden

Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme)

Sert sessizlerden biriyle (f, h, s, ş, p, ç, t, k) biten bir sözcüğe yumuşak süreksiz sessizlerden biriyle (c, d, g) başlayan bir ek gelirse bu yumuşak ünsüzler sertleşir, seslerde c>ç, d>t, g>k değişimleri görülür.

ç = c
sınıf-ca	→	sınıfça
dost-ca	→	dostça
hoş-ca	→	hoşça
yavaş-ca	→	yavaşça
hafif-ce	→	hafifçe

g = k
at-gı	→	atkı
iliş-gi	→	ilişki
et-gin	→	etkin
tep-gi	→	tepki
bas-gın	→	baskın

d = t
yap-dır	→	yaptır
kes-di	→	kesti
kayık-dan	→	kayıktan
sınıf-da	→	sınıfta
gelmiş-di	→	gelmişti

Ses Düşmesi

Kimi sözcükler çekimlenirken veya türerken bir sesin düştüğü görülür. Ünlü düşmesi ve ünsüz düşmesi olmak üzere iki çeşittir.

Dar Ünlü Düşmesi

İkini hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan sözcükler ünlüyle başlayan bir ek ya da yardımcı eylemler getirildiğinde bu ünlüler düşebilir.

sıyır - ıl	→	sıyrıl
seyir - et	→	seyret
savur - ul	→	savrul
ayır - ıntı	→	ayrıntı
omuz - um	→	omzum
sıyır - ık	→	sıyrık
oğul - u	→	oğlu
yalın - ız	→	yalnız
kahır - ol	→	kahrol
yanıl - ış	→	yanlış

Hece Düşmesi

İlk ünlü ile biten, ikincisi ünlü ile başlayan bileşik sözcüklerde yan yana gelen ünlülerden biri düşebilir.

cuma ertesi	→	cumartesi
kahve altı	→	kahvaltı
güllü aş	→	güllaç
sütlü aş	→	sütlaç
ne için	→	niçin
ne asıl	→	nasıl
pek iyi	→	peki

Ünsüz Düşmesi

Bazı sözcükler, çeşitli eklerle birleşirken sözcüğün sonundaki ümsüz düşebilir.

yumuşak - cık	→	yumuşacık
yüksek - l	→	yüksel
sıcak - cık	→	sıcacık
ast - teğmen	→	asteğmen
ad - daş	→	adaş

Ses Türemesi

Sözcükler kimi eklerle birleşirken zaman zaman araya başka yeni sesler girer.
Çeşitli şekillerde görülebilir.

​Ünsüz Türemesi

his etmek	→	hissetmek
zan etmek	→	zannetmek
ret etmek	→	reddetmek
af etmek	→	affetmek

af - ı	→	affı
şer - i	→	şerri
had - i	→	haddi
zan - ımca	→	zannımca

Ünlü Türemesi

gündüz	→	güp-e-gündüz
dar	→	dar-a-cık
sağlam	→	sap-a-sağlam
bir	→	bir-i-cik

Ulama

Ünsüzle biten bir sözcüğün son sesinin. ardından gelen ünlüyle başlayan sözcüğün ilk sesine bağlanarak okunması olayıdır.

Senden ayrı parlayan ışıklar asker ocağı

Dönülmez akşamın ufkundayız.

Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi

Dudak ünsüzü olan "b" sesinin "n" sesini yine kendisi gibi ünsüz olan "m" ye dönüştürmesidir.

Bu ses olayına "gerileyici ses benzeşmesi", "n>m değişimi" veya "n-b çatışması"denir.

penbe	→	pembe
anber	→	amber
menba	→	memba
canbaz	→	cambaz
anbar	→	ambar
tanbur	→	tambur

Ünlü daralması

bekle - yor	→	bekliyor
izle - yor	→	izliyor
oyna - yor	→	oynuyor
yaşa - yor	→	yaşıyor

gelm e - yor	→	gelmiyor
çalm a - yor	→	çalmıyor
bakm a - yor	→	bakmıyor
yapm a - yor	→	yapmıyor

Kökte Ünlü Değişimi

ben - e	→	bana
sen - e	→	sana

de - yor	→	diyor
ye - yor	→	yiyor
de - y - en	→	diyen
ye - y - en	→	yiyen

Yardımcı Sesler

Yardımcı Ünsüz (Bağlama Ünsüzü)

yardımcı ünsüzler "y" ve "n" dir.

kapı - y - a

gide - y - im

düşünce - y - e

başla - y - ıp

el - i - n - den

kendi - si - n - e

lekeli idi	→	lekeliydi
yeni ise	→	yeniyse
evli imiş	→	evliymiş
okuması ile	→	okumasıyla